Theo thống kê của huyện Chợ Đồn, hiện tại xã Bằng Phúc có 740 cây chè Shan tuyết cổ thụ phân bố tại 07 thôn, bản với diện tích khoảng 2,96ha. Trong đó số lượng cây tập trung nhiều nhất tại thôn Phiêng Phung với 424 cây, chiếm 57% tổng diện tích chè Shan tuyết cổ thụ của xã.
Những cây chè Shan tuyết cổ thụ này là giống chè bản địa của địa phương, có đặc điểm hình thái, đặc tính sinh trưởng và phát triển khác nhau ở mỗi địa phương, tạo nên nét đặc trưng riêng biệt và là lợi thế so sánh của sản phẩm trà. Tại xã Bằng Phúc, cây chè Shan tuyết cổ thụ phân bố thành những quần thể tập trung, mỗi cây trong quần thể có những nét sinh trưởng tương đồng với nhau và khác biệt so với quần thể khác.
Anh Mùng Văn Thời, thôn Nà Bay cho biết, lúc gần 10 tuổi, anh đi hái chè cùng ông nội (sinh năm 1914) và được ông kể lại: Trước kia đi rừng ông phát hiện thấy cây chè, ông phát cây rừng đi và để lại cây chè, trồng dặm thêm để thành đồi chè khoảng 20 cây cổ thụ như bây giờ. Ông nội rồi đến bố anh và bây giờ đến gia đình anh vẫn chăm sóc, thu hái những cây chè Shan tuyết cổ thụ này.
Ông Hà Văn Tư, sinh năm 1941 ở thôn Nà Bây, xã Bằng Phúc cho biết: Lúc khoảng 10 tuổi, ông đã đến đây và được hái chè từ những cây chè này, lúc đấy cũng đã cao lớn rồi. Sau hơn 70 năm, ông Hà Văn Tư vẫn nhớ như in những cây chè ở đồi chè này, đến bây giờ ít nhất cây này cũng phải hơn 100 tuổi.
Qua quan sát, những gốc chè Shan tuyết cổ thụ có đường kính khoảng 60-90cm, cây cao 4-6m, tán rộng khoảng 2-6m tùy từng cây, thân cây xù xì, da cây mốc trắng. Hiện nay là mùa xuân, bắt đầu vào vụ chè Shan tuyết. Ông Tư và anh Thời bày tỏ tâm huyết bảo tồn cây chè Shan tuyết cổ thụ ở Bằng Phúc, mong muốn nâng cao giá trị của loại cây đặc hữu này gắn với phát triển du lịch, đem lại nguồn lợi kinh tế cho người dân.
Trong thời gian qua, không ít cây chè Shan tuyết đã bị đào bán làm cây cây cảnh. Việc bảo vệ những cây chè cổ thụ ở Bằng Phúc không chỉ là mối quan tâm của riêng người dân Bằng Phúc, mà còn của huyện Chợ Đồn và tỉnh Bắc Kạn. Khi thi công, Dự án đường thành phố Bắc Kạn đi hồ Ba Bể, kết nối sang Na Hang (Tuyên Quang) có đi qua một số diện tích chè cổ thụ. Để bảo tồn, tỉnh Bắc Kạn đã đánh 100 cây chè Shan cổ thụ về trồng tập trung ở thôn Phiêng Phung. Đến nay những cây chè này đã hồi sinh.
Tuyến đường thành phố Bắc Kạn - hồ Ba Bể đi qua vùng chè Shan tuyết là điều kiện thuận lợi để gắn du lịch sinh thái với công tác bảo tồn những cây chè Shan cổ thụ theo hướng xây dựng điểm du lịch sinh thái tại các quần thể chè Shan cổ thụ. Do đó, việc bảo tồn và phát triển quần thể chè Shan tuyết cổ thụ gắn với phát triển du lịch là hướng đi phù hợp, vừa giúp bảo tồn nguồn gen quý, vừa phát triển du lịch, nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.
Nhiều gia đình ở Bằng Phúc đã sống nhờ vào việc trồng chè, thu hoạch và chế biến chè. Ngoài ra, cây chè còn góp phần bảo vệ môi trường, giúp giữ đất, chống xói mòn, tạo cảnh quan xanh mát, thu hút du khách đến tham quan.
Để cây chè Shan Tuyết phát triển bền vững và tiếp tục mang lại giá trị cho cộng đồng, cần có sự vào cuộc của các cấp chính quyền, cộng đồng và các tổ chức bảo tồn. Những nỗ lực này không chỉ giúp bảo vệ giống chè quý mà còn đóng góp vào sự phát triển chung của xã Bằng Phúc, huyện Chợ Đồn trong tương lai./.
