Từ tôn chỉ và mục đích, Bác Hồ tham gia đặt tên cho không ít tờ báo. Chuyện kể lại rằng: Đầu năm 1950, tại ATK Định Hóa - Thái Nguyên, các đồng chí lãnh đạo Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam xin gặp Bác trình bày: Đến lúc ấy, lực lượng vũ trang có 3 tờ báo: Vệ Quốc Quân (trước đó là Báo Vệ Quốc Đoàn), Quân Du Kích và Tiếng Súng Reo, trong khi chưa có một tờ báo chung cho Quân đội. Bác đồng ý chủ trương sáp nhập.
Sau khi nghe các đồng chí lãnh đạo Tổng cục Chính trị báo cáo về dự kiến tên tờ báo, Bác hỏi lại: Quân đội chúng ta từ đâu ra? Trả lời: Từ nhân dân. Bác góp ý luôn: Vậy thì đặt tên là Báo Quân đội nhân dân. Và ngày 20/10/1950, tại xóm Khau Diều, xã Thanh Định (Định Hóa), Báo Quân đội Nhân dân ra số đầu… Hay năm 1951, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II, thấy cần thiết có một nghị quyết cho tờ báo chính thức của Đảng, Bác gợi ý đặt tên là Báo Nhân Dân, và ngày 11/3/1951, tại xóm Khuôn Nhà, xã Quy Kỳ (Định Hóa), Báo Nhân Dân trên cơ sở Báo Sự Thật trước đó đã phát hành số đầu…
Ở kỳ báo trước, chúng tôi đã viện dẫn một số ý kiến, huấn thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh để nhấn mạnh thêm tư tưởng của Người về báo chí cách mạng. Đó chính là nền tảng đường lối xây dựng, phát triển báo chí cách mạng nước ta, là cẩm nang cho nghề nghiệp, là nguyên lý căn bản cho giáo trình đào tạo cũng như đã được luật hóa bằng Luật Báo chí 2016. Chúng ta thấy trong nội hàm về chức năng, nhiệm vụ của báo chí cách mạng được Bác nói nhiều nhất là báo chí của ta sinh ra để phục vụ toàn dân, tuyên truyền tập thể, cổ vũ tập thể và tổ chức tập thể.
Năm 1949, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang trong giai đoạn cam go, việc kiến quốc cũng còn bộn bề nhưng với tầm nhìn xa, trông rộng, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn chỉ thị cho Tổng bộ Việt Minh mở trường đào tạo cán bộ báo chí. Và ngày 4/4/1949, tại xã Tân Thái, huyện Đại Từ (Thái Nguyên), Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đã khai giảng khóa đầu với 42 học viên và 29 vị lãnh đạo lần lượt đến giảng bài…
Không đến dự được nhưng Bác Hồ có 2 lần gửi thư tới khóa học. Bức thư đề ngày 9/6/1949, Bác chỉ đạo: Báo của chúng ta có mấy điểm chính: (1) Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục và tổ chức dân chúng đến mục đích chung. (2) Mục đích là kháng chiến và kiến quốc. (3) Tôn chỉ của tờ báo là đoàn kết toàn dân, thi đua ái quốc. (4) Đối tượng của tờ báo là đại đa số dân chúng… Một tờ báo không được đại đa số dân chúng ham chuộng thì không xứng đáng là một tờ báo. Muốn được dân chúng ham chuộng, coi tờ báo ấy là tờ báo của mình thì: (5) Nội dung tức là các bài báo phải giản đơn, dễ hiểu, phổ thông, thiết thực, hoạt bát…
Bác dành một số dòng để phê bình báo chí lúc đó còn chưa tốt, như: Tuyên truyền không kịp thời và chính trị suông quá nhiều. Đôi khi đăng tin vịt, không biết giữ bí mật. Tin nhiều khi chậm, lạc hậu, hay dùng chữ nước ngoài. Tin quan trọng thì lại viết ngắn, in chữ nhỏ, bài không quan trọng thì lại viết dài, in chữ to…
Thư gửi cho cơ sở đào tạo, nơi có những nhà báo đang học, Bác thẳng thắn: “Muốn viết bài báo khá thì cần: (1) Gần gũi dân chúng. Cứ ngồi trong phòng giấy mà viết thì không thể viết thiết thực. (2) Ít nhất cũng phải biết một thứ tiếng nước ngoài, để xem báo nước ngoài và học kinh nghiệm của người. Khi viết xong một bài, tự mình phải xem lại ba bốn lần, sửa chữa cho cẩn thận. Tốt hơn nữa là đưa một vài người ít văn hóa và hỏi họ câu nào, chữ nào không hiểu thì sửa lại cho dễ hiểu”… (Báo Cứu Quốc số 1264 ngày 9/6/1949).
Lá thư đề tháng 7-1949 gửi tới Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng nhân sắp kết thúc khóa học, Bác viết: “3 tháng nay các bạn đã học cửu chương. Còn muốn giỏi các phép tính thì phải học nữa, phải học mãi. Học ở đâu, học với ai? Học trong xã hội, học nơi công tác thực tế, học ở quần chúng”… (Báo Cứu Quốc số 1344 ngày 12/9/1949). Chỉ với 2 lá thư ngắn gửi cho khóa học, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chuyển đến “Cẩm nang” nghề báo, thời đại nào thì những nguyên tắc cơ bản của hoạt động báo chí vẫn vậy.
Công trình Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng tại xã Tân Thái (Đại Từ) được khánh thành vào tháng 8/2024, trong đó Bảo tàng Báo chí Việt Nam trưng bày trang trọng hai bức thư trên của Bác. Câu hỏi đặt ra để mọi người tìm hiểu là: Lãnh tụ Hồ Chí Minh không những chỉ ra cho nghề báo từ nền tảng tư tưởng phục vụ nhân dân và đất nước mà còn là nghiệp vụ tinh thông… Nhiều công trình nghiên cứu về hoạt động báo chí của Bác khẳng định: Hồ Chí Minh - Nhà báo cách mạng vĩ đại…
Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên số, kỷ nguyên của AI. Hình thức viết, truyền tải có thể khác; lực lượng tham gia vào dòng thông tin đông đảo và nhanh nhạy… Trí tuệ AI có thể thay thế nhà báo rất nhiều công việc. Nhưng nguyên lý bất di bất dịch của báo chí theo tư tưởng Hồ Chí Minh thì còn nguyên giá trị theo thời gian.
Trong số hơn 2.000 tác phẩm báo chí Bác đã viết, nhiều tác phẩm trở nên kinh điển; ngòi bút của Người bao quát những vấn đề hệ trọng, phân tích một cách sắc sảo, xác đáng và đưa ra các giải pháp thiết thực, khả thi để khắc phục hoặc phát huy: “Người tuyên truyền và cách tuyên truyền” (Sự Thật ngày 26/6/1947); “Phải tẩy sạch bệnh quan liêu” (Sự Thật ngày 2/9/1950); Chống quan liêu , tham ô, lãng phí” (Nhân Dân ngày 31/7/1952); ”Nhiệm vụ của chi bộ ở các cơ quan” (Nhân Dân ngày 6/4/1954)…
Là một nhà báo vĩ đại, người tổ chức hoạt động báo chí xuất chúng… là những phẩm chất lớn của Bác. Với nghiệp vụ, nhà báo Hồ Chí Minh là nhà viết chính luận, cây bút tiểu phẩm, cây bút lớn về truyện và ký, bậc thầy về nghệ thuật ngôn từ và trên hết, trước hết là tư tưởng về báo chí cách mạng của Người… Báo chí đối với Hồ Chí Minh là công cụ truyền bá, là vũ khí đấu tranh, giác ngộ quần chúng, là khẩu hiệu kêu gọi hoạt động…
Bác sớm nhận ra và phát triển tư tưởng coi báo chí là động lực to lớn trong sự phát triển của mỗi đất nước, một thứ vũ khí sắc bén trong việc bảo vệ chân lý, bảo vệ quyền thiêng liêng của con người - Những quyền tất yếu và bất khả xâm phạm, trong đó có quyền được sống, quyền được tự do và mưu cầu hạnh phúc. Chân lý tối thượng của Bác là “Không có gì quý hơn độc lập tự do”.
Việc sáng lập nền báo chí cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh là để có vũ khí đấu tranh, giáo dục, thuyết phục quần chúng của người làm cách mạng, của phong trào cách mạng. Chính vì thế nên Bác hoạt động báo chí rất dũng cảm và đã để lại một di sản đồ sộ cả về lý luận và tác phẩm báo chí. Nói về những tính chất, chức năng, nhiệm vụ cơ bản của báo chí thì vô cùng rộng lớn và phong phú song tính chiến đấu, cổ vũ nhân tố mới - những nhiệm vụ cốt lõi mà Bác luôn nhắc.
Thực tế chứng minh: 100 năm kể từ khi ra đời, qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ cam go, hào hùng, chúng ta đã huy động nhiều mặt trận: Đấu tranh vũ trang, đấu tranh chính trị, tư tưởng, văn hóa, ngoại giao, kinh tế… Báo chí là một mặt trận cụ thể, có đóng góp to lớn vào công cuộc đấu tranh của Đảng và dân tộc. Bác Hồ viết: "Đối với những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đoàn kết đấu tranh, chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới, chống chủ nghĩa đế quốc vì độc lập dân tộc, tiến bộ xã hội và hòa bình thế giới…”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ ra rằng: Báo chí cách mạng là một bộ phận của cuộc chiến đấu cách mạng và bản chất chiến đấu của sự nghiệp cách mạng quyết định tính chiến đấu của sự nghiệp cách mạng. Một tờ báo không có tính chiến đấu là một tờ báo không có linh hồn. Một tờ báo chỉ nói những điều vô thưởng, vô phạt, những điều ở ngoài lề cuộc sống… thì chưa được coi là tờ báo cách mạng.“Báo chí của ta không phải để cho một số ít người xem mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền, giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu” (Phát biểu tại Đại hội II Hội Nhà báo Việt Nam, tháng 4-1959)…
Tấm gương lao động nghề báo, tư tưởng hoạt động báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh mãi mãi là ngọn đuốc soi đường để báo giới phục vụ tốt nhất cho Tổ quốc, cho Nhân dân./.
