Quần thể Di tích lịch sử đặc biệt ATK Chợ Đồn gồm 25 điểm di tích, trong đó có 6 di tích được xếp hạng cấp Quốc gia gồm Bản Ca, Nà Quân (xã Bình Trung); Nà Pậu, đồi Khau Mạ (xã Lương Bằng); Khuổi Linh, đồi Pù Cọ (xã Nghĩa Tá). Ngoài ra huyện còn có 21 di tích xếp hạng cấp tỉnh, trong đó 02 di tích lịch sử văn hóa tín ngưỡng phục vụ Nhân dân; 13 di tích đã kiểm kê chưa xếp hạng.
Trong cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp xâm lược, cùng với Thái Nguyên và Tuyên Quang, huyện Chợ Đồn được Trung ương Đảng, Bác Hồ chọn là ATK. Từ năm 1947 đến 1951, Bác Hồ đã ở và làm việc tại Bản Ca, Nà Quân (xã Bình Trung), Nà Pậu (xã Lương Bằng).
ATK Chợ Đồn còn là nơi đảm bảo an toàn cho các cơ quan Trung ương và các lãnh đạo như đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng ở Khuổi Linh (xã Nghĩa Tá); Thủ tướng Phạm Văn Đồng ở đồi Khau Mạ (xã Lương Bằng); xóm Nà Quân (xã Bình Trung) được chọn làm điểm đặt hội trường Trung ương Đảng trong các năm từ 1947 đến 1952, là nơi diễn ra Hội nghị tổng kết Chiến dịch biên giới.
Khoảng thời gian từ năm 1946 đến 1954, hầu hết các cơ quan Trung ương đã đóng ở huyện Chợ Đồn như: Báo Sự thật, Đài Tiếng nói Việt Nam, Cơ quan Vô tuyến điện, Nha kỹ thuật quân sự, Trường Quân chính, Xưởng quân giới, Xưởng in báo Cứu Quốc, Trạm phẫu thuật Quân y; Nhà máy in tiền thuộc Bộ Tài chính…
Ngày 22/12/2016, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định công nhận ATK Chợ Đồn là Di tích Quốc gia đặc biệt. Đây là niềm tự hào lớn của người dân Bắc Kạn, khẳng định ý nghĩa lịch sử to lớn của vùng đất này. Đến năm 2023, Quy hoạch bảo tồn, tu bổ và phục hồi di tích đã được phê duyệt, mở ra cơ hội bảo tồn và phát huy các giá trị lịch sử của ATK trong phát triển du lịch.
Để phát huy, bảo vệ các di tích lịch sử ATK, huyện Chợ Đồn đã ban hành nhiều văn bản lãnh đạo, chỉ đạo, nổi bật là Đề án “Quản lý và phát huy giá trị di tích, di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch huyện Chợ Đồn giai đoạn 2020-2025, tầm nhìn đến năm 2030”. Thực hiện Đề án, UBND huyện đã giao nhiệm vụ cụ thể cho từng cơ quan, đơn vị của huyện triển khai, đến năm 2022 từ kinh phí xã hội hóa, huyện đã đầu tư hơn 3 tỷ đồng xây dựng các điểm đường vào di tích lịch sử cách mạng Đồi Pù cọ - xã Nghĩa Tá, di tích Bản Ca, xã Bình Trung, di tích lịch sử văn hóa Đền Phja Khao, xã Bản Thi...
Kết hợp giữa việc bảo tồn các di tích và phát huy giá trị di sản văn hóa, ATK Chợ Đồn không chỉ mang đến bài học lịch sử sâu sắc mà còn mở ra cơ hội trải nghiệm độc đáo cho du khách.
Đến với Chợ Đồn, du khách sẽ được đắm mình trong không gian văn hóa độc đáo của chợ đêm ATK – nơi hội tụ đầy đủ hương vị truyền thống. Tại đây, những sạp hàng nhỏ xinh bày bán đặc sản địa phương như rượu men lá Bằng Phúc, bánh chưng gù, bánh chưng đen, hay những món đồ thủ công tinh xảo do chính tay đồng bào làm ra. Tiếng hát Then, đàn tính, tiếng múa bát hòa quyện trong ánh đèn lấp lánh, tạo nên một bầu không khí vừa rộn ràng, vừa ấm áp, đưa du khách trở về với nét đẹp mộc mạc của núi rừng.
Du khách cũng có thể trải nghiệm những nét văn hóa đặc sắc tại Bản Cuôn (Ngọc Phái) hay thôn Cọn Poỏng (Nam Cường), nơi người Tày, người Dao còn lưu giữ được nhiều phong tục tập quán truyền thống. Du khách sẽ được cùng bà con giã bánh giầy, dệt thổ cẩm, thêu hoa văn trên thổ cẩm, nghe kể chuyện về lịch sử vùng đất, hay tham gia vào những điệu múa bát, múa sạp sôi động bên ánh lửa bập bùng.
Mỗi độ xuân về, Hội xuân ATK Chợ Đồn lại trở thành điểm hẹn không thể bỏ lỡ. Lễ hội mang đậm nét văn hóa truyền thống với các trò chơi dân gian như tung còn, đẩy gậy, hay kéo co, xen lẫn những màn trình diễn nghệ thuật đặc sắc. Du khách không chỉ được chiêm ngưỡng mà còn có thể trực tiếp tham gia, cảm nhận sự rộn ràng, náo nhiệt và tinh thần đoàn kết của vùng đất giàu bản sắc này. Chợ Đồn là một trong những nơi lưu giữ "hồn cốt" của văn hóa Việt Bắc, chào đón du khách bằng những trải nghiệm đầy cảm xúc và đáng nhớ.
Nhiều tiềm năng, lợi thế nhưng du lịch ATK Chợ Đồn vẫn chưa phát triển tương xứng. Để phát huy giá trị ATK Chợ Đồn, chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý đã và đang triển khai nhiều giải pháp nhằm kết hợp bảo tồn với phát triển du lịch...
ATK Chợ Đồn không chỉ là một điểm đến du lịch mà còn là biểu tượng của tinh thần bất khuất và sự gắn kết giữa con người, lịch sử, và thiên nhiên vùng Đông Bắc. Việc bảo tồn và phát huy các khu di tích gắn với di sản văn hóa nơi đây không chỉ góp phần giữ gìn giá trị truyền thống mà còn mở ra những hướng đi bền vững cho du lịch địa phương.
Trong hành trình khám phá Đông Bắc, hãy ghé thăm ATK Chợ Đồn – nơi bạn không chỉ lắng nghe câu chuyện của quá khứ mà còn trải nghiệm một không gian văn hóa sống động, để hiểu thêm về đất và người Bắc Kạn./.
